Ordinaire meezingers of cultureel erfgoed? De smartlap leeft in Utrecht

Eén ding is zeker, zonder de welbekende snik, geen smartlap. Utrechter Martine de Bruin is Neerlandicus en onderzoekt voor het Meertens Instituut Nederlandse liederen, in het bijzonder de smartlap. Volgens haar zijn er twee belangrijke elementen. "Het is een verhalend lied en de tekst en muziek moeten tragiek met zich meebrengen."

Daarnaast brengt het lied emotie bij luisteraars én niet-luisteraars teweeg. "Als je positief in die tragiek staat, dan vind je het over het algemeen heel authentiek." Maar de tegenstanders staan daar anders in. "Die vinden het waarschijnlijk nep en over the top. Die combinatie maakt een smartlap een smartlap. Je hebt sterke gelovers en haters."

Wie het Smartlappenfestival zegt, zegt De Anitaas. Het Utrechtse trio staat voor de twintigste keer op de podia van Utrechtse kroegen. Ze kunnen niet wachten, maar wat is een smartlap voor De Anitaas? "Het is verdrietig, meezingbaar en het loopt slecht af." Normaal gesproken misschien niet het recept voor een knalavond, maar niets is minder waar volgens Coby en Joke (twee derde van De Anitaas).

"Het gaat over scheiden, de dood. Thema's die iedereen herkent. Het is met een lach en een traan. Arm in arm zingen en dansen." Het lied heeft een lange geschiedenis, met hitmachines als André Hazes, Zangeres zonder Naam en de Utrechtse Marianne Weber. Maar waar komt het woord vandaan?

De doorgewinterde smartlapzangeressen kennen de geschiedenis. "Vroeger toen men nog niet kon lezen en schrijven, waren er artiesten die op een groot doek een tafereel met een kop en een staart tekende en daarbij een lied zongen vol smart." De smart-lap dus.

Volgens smartlappenonderzoeker De Bruin heeft het lied een lange geschiedenis, maar of deze legende klopt? "Ik ken het verhaal. Maar tot mijn grote spijt moet ik zeggen dat het een broodjeaapverhaal is. Het woord smartlap komt pas uit de late jaren 50. Hoe dat toen tot stand is gekomen blijft een mysterie."

Naast de tragiek en het meezingen is er nog een belangrijk onderdeel van de smartlap wat nog niet genoemd is. "De camp-benadering." Camp is het doelbewust gebruik maken van kitscherige elementen. "Het is zo lelijk, dat het mooi wordt. En ergens ook wel een beetje ordinair," aldus De Bruin.

De Anitaas kunnen zich daar wel in vinden. "Vroeger was de smartlap een beetje een neerbuigende naam. Net als een Anita, iemand die er zogenaamd ordinair uit zou zien. Wij willen daar een beetje de draak mee steken, daarom heten wij de Anitaas en dragen wij alleen maar nette en verzorgde kleding." Coby vult Joke aan met een knipoog. "We dragen wel alleen maar lycra."

Na jaren onderzoek als dé gespecialiseerde smartlappen Neerlandicus van Nederland zou je zeggen dat De Bruin een doorgewinterde fan is en vooraan staat vanavond bij het festival. "Eerlijk gezegd was ik eerst helemaal geen fan van het genre. Pas toen ik voor mijn werk ernaar ging luisteren, leerde ik het waarderen." Haar favoriet? "Toch de klassieke Zangeres zonder Naam, zij raakt mij meer dan ik had gedacht." Maar of ze vanavond ook vooraan staat bij de Anitaas? "Ik ben heel vaak geweest en draag het festival een warm hart toe."