Hoe de merknaam Utrecht Science Park via een handige lobby de wijknaam wordt

Het idee om de naam van De Uithof te wijzigen ontstaat in 2008 als een Utrechtse delegatie onder leiding van toenmalig burgemeester Aleid Wolfsen naar China gaat om daar een aantal universiteitssteden te bezoeken. In de delegatie zitten ook bestuurders van onder andere de Universiteit en het UMC. In de bezochte steden worden de wijken die naast universiteiten liggen een 'science park' genoemd. Wolfsen kan zich de details niet meer herinneren, maar weet wel dat hij de naamsverandering een goed idee vindt: "Ik was en ben zeker enthousiast over die nieuwe naam", zegt de oud-burgemeester anno 2023. In die tijd gebruiken de bestuurders nog twee varianten: SPU, oftewel Science Park Utrecht en USP.

In 2010 besluiten de grootste spelers op De Uithof definitief om een nieuwe naam te introduceren. 'De Uithof' vindt men niet meer passen, een veel gehoord argument is de 'urban legend' dat een taxichauffeur een wetenschapper die op Schiphol aankomt naar de schaatsbaan De Uithof in Den Haag brengt, in plaats van naar de Utrechtse universiteitswijk.

Jan Henk van der Velden is de directeur van de Stichting Utrecht Science Park (SUSP). "De naamswijziging was in feite al in 2010 besloten", vertelt Van der Velden. "Men had in 2010 met alle betrokken partners en in 2012 met de oprichting van de stichting al gezegd: we gaan het vernoemen in Utrecht Science Park, maar er was nog geen uitvoering aan gegeven." Die partners zijn de UU, het UMC, de Hogeschool, provincie en gemeente Utrecht.

De partners op De Uithof zien in die eerste jaren 'Utrecht Science Park' niet als een wijknaam maar als een commerciële merknaam. Dat blijkt uit het feit dat die merknaam officieel gedeponeerd wordt. Als er sprake is van een satelliet-locatie in Bilthoven, die dezelfde naam zou moeten krijgen, geeft de Raad van Toezicht van de stichting de onderhandelaars de opdracht de naam te beschermen. In notulen van die raad, die RTV Utrecht heeft ingezien, staat: “(…) de uitdrukkelijke aantekening dat (…) het merk USP onvervreemdbaar eigendom is van de stichting USP.” Ook op andere plekken in die notulen wordt Utrecht Science Park heel nadrukkelijk een merk, en niet de naam van de wijk genoemd.

De nieuwe naam wordt vanaf 2012 actief gevoerd, met bordjes bij het begin van de wijk en in de communicatie. De twee namen De Uithof en USP worden dan nog naast elkaar gebruikt, het merk Utrecht Science Park in de wijk De Uithof. Uit de notulen van de Raad van Toezicht blijkt dat de naam USP 'in de markt moet worden gezet'. Bij het beargumenteren daarvan wordt veelvuldig het woord ‘branding’ gebruikt. Het Engelse woord ‘Brand’ betekent in het Nederlands ‘merk’. Het veranderen van de wijknaam heeft bij de partners op De Uithof tussen 2012 en 2017 geen prioriteit, blijkt uit de notulen.

De stichting gaat op zoek naar gratis reclame, voor die 'branding'. Zo ontstaat het idee om op de borden boven de snelwegen de naam De Uithof te laten vervangen door Science Park. En ook op de bussen en trams moet als bestemming 'Science Park' komen te staan. Directeur Van der Velden schrijft in een memo: "De zichtbaarheid wordt enorm vergroot bij de miljoenen gebruikers van het openbaar vervoer en de miljoenen passerende verkeersdeelnemers per jaar."

Rijkswaterstaat weigert echter om de naam aan te passen, zolang de wijk volgens de gemeente De Uithof heet. En dus bedenkt de Stichting USP in 2017, dat dat de gemeenteraad moet besluiten om de wijknaam De Uithof te wijzigen in Utrecht Science Park. Van der Velden spiegelt de bestuurders van UMC, UU en HU voor dat er bestuurlijk en maatschappelijk brede steun is voor de naamswijziging. Maar dat blijkt in de praktijk niet het geval.

Zo is een ruime meerderheid van de gemeenteraad helemaal niet vóór een naamswijziging. En ook onder de bevolking krijgt de Stichting USP de handen niet op elkaar voor dit plan. Een peiling van jongerenpartij Student & Starter in 2018 geeft aan dat slechts 15% van de 500 ondervraagden voor de nieuwe naam is. Ook AD Utrechts Nieuwsblad houdt een peiling onder ruim duizend lezers. Slechts 12% is vóór.

Ook ambtelijk is er veel weerstand, blijkt uit de notulen van de stichting. In december 2017 rapporteert Van der Velden aan de Raad van Toezicht 'tegenkrachten in het ambtelijk apparaat' en 'stroperigheid'. En dus begint Van der Velden met een lobby: "Ik ben gewoon mijn rondje gaan maken." Toenmalig raadslid Jan Wijmenga van de ChristenUnie ziet dat anders: "Er zat ook een flinke lobby vanuit USP-directie op. Die man belde zowat dagelijks."

Van der Velden is anno 2023 eerlijk over zijn uitgangspunten, het gaat destijds bij de lobby niet meer of de naam gewijzigd moet worden, maar dat het in de praktijk wordt uitgevoerd. "Wat er toen nodig bleek, onder andere voor Rijkswaterstaat, dat ook de formele stap van de vernoeming van het gebied nodig was”, zegt de directeur van de Stichting USP. "Omdat we al in 2012 hadden besloten, zeiden wij ook altijd: Het is niet het besluit van naamswijziging maar we moeten het uit gaan voeren en doorvoeren die naamsverandering." Oftewel, de gemeenteraad moet nog even tekenen bij het kruisje, immers het besluit valt al in 2012, zonder instemming van die gemeenteraad.

Maar dat kruisje van de raad komt er niet vanzelf omdat een meerderheid tegen is. Het helpt bij die lobby dat de Stichting USP en de UU een paar goede ingangen in de politiek hebben. Twee grote partijen zijn vóór een naamsverandering, D66 en de VVD. Tussen die partijen en de partners op De Uithof zijn een aantal opvallende banden. De eerste directeur van de Stichting USP is Floris de Gelder, de man die dus aan de basis staat van het oorspronkelijke besluit in 2012 om de naam te wijzigen, zonder goedkeuring van de gemeenteraad. De Gelder is geen onbekende in de Utrechtse politiek. Voordat hij directeur wordt bij de Stichting USP is hij wethouder in Utrecht voor de VVD.

Ook de fractie van D66 had een nauwe band met de UU. De toenmalig fractievoorzitter van D66, Jony Ferket is eerder fractievoorzitter in de Universiteitsraad van de UU. En later start ze Denkkracht Utrecht, een initiatief voor universiteitsalumni, dat zijn oud-studenten. Of beide nauwe banden een invloed hebben gehad op het proces is niet te achterhalen. Feit is wel dat er met VVD en D66 nog geen meerderheid in de gemeenteraad.

Van der Velden bedenkt een extra manier om de Utrechtse raad onder druk te zetten. Aan het einde van de Uithoflijn staat een grote parkeergarage. Die heet P+R De Uithof. Bus en tram hebben die P+R als eindbestemming. Als de naam van de garage wordt gewijzigd in P+R Science Park, moet openbaarvervoerbedrijf U-OV die naam wel voorop de bussen en trams vermelden, is de gedachte. Daarmee zou de gemeenteraad opnieuw met een voldongen feit worden geconfronteerd, zo redeneert Van der Velden. Zijn plan stuit eerst op weerstand bij de gemeente, die is voor een deel mede-eigenaar. In de vereniging van eigenaren van de parkeergarage blijft de gemeente dwars liggen, eerst moet de gemeenteraad een besluit nemen, vindt men. Toch lukt het Van der Velde om de gemeente vóór het raadsbesluit over stag te laten gaan, om de naam van de garage en dus op de bussen en trams te laten aanpassen in Science Park.

In 2018 zijn met name Student & Starter en de PvdA ontstemd over het ontbreken van een peiling onder bewoners over de naamswijziging. Tim Homan (S&S) zegt destijds in de gemeenteraad: "We zijn niet tegen, maar het is onbestaanbaar dat de bewoners van de wijk niet geraadpleegd zijn." In 2018 zegt Heleen de Boer van coalitiepartij GroenLinks tijdens een raadsvergadering: "We zouden het zelf niet verzonnen hebben." Bij de stemming stemt GroenLinks wel voor. Naast D66 en VVD doen dat ook het CDA en de ChristenUnie. Student & Starter stemt uiteindelijk tegen het voorstel.

In 2023 zegt Heleen de Boer – de toenmalige fractievoorzitter van GroenLinks – over de vóór stem van haar partij, dat die niet uit overtuiging is geweest, maar: "We hadden dit niet zelf bedacht maar zowel ondernemers als coalitiepartner (D66, red.) wilde het heel graag. Dus nee, niet uit overtuiging maar in een coalitie moet je elkaar ook af en toe wat gunnen." Zonder de stem van GroenLinks zou de naamswijziging met 21 vóór en 24 tegen, verworpen zijn.

Klaas Verschuure is tijdens de naamswijziging wethouder namens D66. Ook hij bevestigt dat er een lange lobby is gevoerd vanuit de Stichting USP om de naam te wijzigen. Hij vindt dat ook niet zo gek, zegt hij anno 2023. "Het is een stad op zichzelf, en dat zie je dan in mechanismes. Er werken zo veel mensen, en er zijn veel bewegingen, er rijdt een tram doorheen. Zo'n gebied wordt bestuurd. Dat is een gemeente zo groot als De Bilt, met vergelijkbare vragen als zo'n gemeente, over infrastructuur, ontsluiting, parkeren, openbare verlichting en straten", meent de oud-politicus. "En de kosten die daar mee samenhangen worden voor een groot deel door de Universiteit zelf gedragen. Dan krijg je dus een ministadsbestuur in een wijk."

Renate van der Meer is docent aan de HU en doet sinds 2016 een promotieonderzoek, onder andere naar de samenwerking binnen het USP. Zij meent dat al vanaf 2003 gesproken werd over de ontwikkeling van het gebied als science park. Vertegenwoordigers van de gemeente steunden volgens haar al die tijd die ontwikkeling. Van der Meer heeft geen onderzoek gedaan naar het proces rond de naamswijziging. Maar dat de wethouder pas in 2018 de gemeenteraad vraagt om de naam te wijzigen vindt zij aan de late kant, die had de raad eerder kunnen ‘aanhaken’.

Ook als de naam door de gemeenteraad is gewijzigd blijft Rijkswaterstaat dwars liggen, blijkt uit de notulen. Pas in juli 2020 verhangt Rijkswaterstaat de bordjes. Het is reden voor een feestje langs de snelweg onder aanvoering van de directeur van de Stichting USP.