De Uithof: Waar de Universiteit Utrecht de touwtjes in handen heeft
Utrecht - In Utrecht is de gemeente de baas, of beter gezegd de gemeenteraad heeft het voor het zeggen. Maar in een kleine wijk in het uiterste oosten van de stad denken ze daar anders over. De Uithof is een bekende naam in Utrecht. De Universiteitswijk begint zo'n tien jaar geleden aan een stille transformatie. De Uithof wordt Utrecht Science Park, een naam die internationaal veel meer glans geeft aan de wijk, zo is de gedachte. In 2012 is alles beklonken, zonder dat het bevoegd gezag, de gemeenteraad van Utrecht er op dat moment iets over te zeggen krijgt. Kan dat zo maar? Het werpt de vraag op, wie is er nou eigenlijk de baas op De Uithof, of moeten we toch maar zeggen op het Utrecht Science Park?
Dit is het hoofdartikel van een onderzoek naar De Uithof. We verwijzen in dit stuk naar zes verdiepende onderwerpen. Het hele dossier kun je hier vinden.
Het idee voor een nieuwe naam ontstaat in 2008, tijdens een reis naar China. Vier jaar later besluiten met name de Universiteit Utrecht (UU) en het UMC Utrecht definitief dat zij door het leven willen gaan als Utrecht Science Park. Het is een merknaam die stevig in de markt gezet moet worden. Maar niet iedereen wil aan die gedeponeerde merknaam meewerken. Daarom krijgt de gemeente in 2018 alsnog het verzoek om de wijknaam officieel te veranderen in USP.
Stichting Utrecht Science Park
Tegelijk met het besluit om een nieuwe naam te gaan voeren richten de grote spelers in 2012 op De Uithof de Stichting Utrecht Science Park op. Die stichtende partners zijn de Universiteit, het UMC, de Hogeschool en de gemeente en Provincie Utrecht.
In de Raad van Toezicht van SUSP zitten bestuurders van de universiteit, hogeschool en het UMC, de gemeente heeft geen stem in de stichting. De SUSP gaat voortvarend te werk om de nieuwe naam in de markt te zetten, borden bij de ingangen van de universiteitswijk worden aangepast en in de communicatie spreken SUSP en de partners steeds vaker over Utrecht Science Park.
Rijkswaterstaat ligt echter dwars, die wil de borden op de snelwegen niet aanpassen omdat de wijk officieel De Uithof heet. En dus trekt de SUSP in 2018 naar de gemeente en de gemeenteraad. De raad wordt geconfronteerd met een voldongen feit. En toch is een meerderheid van die raad tegen. Daarin lijken ze gesteund te worden door twee peilingen onder Utrechters, die tonen aan dat slechts 12 procent tot 15 procent van hen het een goed idee vindt. Door een slimme lobby en door goede connecties tussen de politiek en de universiteit lukt het toch om een meerderheid in de raad te creëren. Student & Starter stemt tegen, Tim Homan van die partij zegt destijds: "Het is onbestaanbaar dat de bewoners van de wijk niet geraadpleegd zijn." En zo heet de wijk sinds 2018 officieel Utrecht Science Park, en heeft ook Rijkswaterstaat de bordjes op de snelweg verhangen.
Artikel gaat verder na de afbeelding
De Universiteit bezit nagenoeg alle grond op De Uithof, met uitzondering van een deel van de wegen, fietspaden en voetpaden. De UU heeft die grond deels weer in erfpacht uitgegeven.
Toch zijn ook veel voetpaden, wegen en fietspaden eigendom van de UU. En dat geven ze aan met bordjes, waarop staat dat het eigen terrein is en dat het voor onbevoegden verboden toegang is. Dat verbod geldt ook voor diverse doorgaande fietspaden. "Onzin", noemt jurist en verkeerspsycholoog Herbert Korbee die bordjes. "Het roept alleen maar vragen op", zegt hij over de situatie. Ook benadrukt hij dat de partners op De Uithof hun boekje te buiten gaan door wielklemmen aan te leggen bij foutparkeerders. Dat mag alleen het bevoegd gezag doen, meent hij. De universiteit bestrijdt dat.
Als wij de universiteit ruim baan geven dan trekken ze hun eigen spoor.”
De gemeenteraad delft regelmatig het onderspit, bijvoorbeeld als het gaat over een supermarkt op De Uithof. Een groot deel van de Utrechtse raad wil dat de groeiende groep bewoners op De Uithof een volwaardige supermarkt tot hun beschikking krijgt. Maar dan moet de UU een plekje ter beschikking stellen, want alle beschikbare grond en ruimte is van de UU. En de universiteit maakt – voorzichtig gezegd – geen haast met die wens van de gemeenteraad.
Tekst loopt door na de afbeelding
Toch is de UU, samen met de andere partners op De Uithof, niet almachtig. Soms krijgen die partners niet hun zin. Dit is het geval met het Ronald McDonald Huis. Die moet verhuizen. De partners op De Uithof verenigen zich en starten begin 2021 een lobby om het nieuwe huis in een weiland naast het Prinses Máxima Centrum te bouwen. Maar daar blijkt de provincie tegen, dat gebied ligt 'buiten de rode contour', in het groen dus, dat groen moet blijven. Ondanks een petitie die meer dan honderdduizend keer wordt getekend krijgen de partners niet hun zin, het huis komt op een andere plek binnen de bebouwing van De Uithof.
Die petitie zet kwaad bloed bij Utrechtse politici, ze worden volgens hen weggezet als bureaucraten met weinig oog voor zieke kinderen.
Gelet op de ontwikkelingen de afgelopen decennia is duidelijk dat de universiteit het deels voor het zeggen heeft in de Universiteitswijk, en dat de UU en in mindere mate het UMC Utrecht die macht bij gelegenheid inzetten om de eigen wensen, ideeën en belangen nadrukkelijk en met succes te behartigen. En dat terwijl formeel de Utrechtse gemeenteraad de hoogste baas in de stad is.
Gemeente als De Bilt
Dat de gemeenteraad haar macht moet delen erkent ook oud-wethouder Klaas Verschuure (D66). Hij spreekt van een ministadsbestuur in de Utrechtse wijk De Uithof. "Het is een stad op zichzelf en dat zie je dan in mechanismes. Er werken zo veel mensen, en er zijn veel bewegingen, er rijdt een tram doorheen", zegt Verschuure anno 2023. "Zo'n gebied wordt bestuurd. Dat is een gemeente zo groot als De Bilt, met vergelijkbare vragen als zo'n gemeente, over infrastructuur, ontsluiting, parkeren, openbare verlichting en straten."
Dat de UU een machtsfactor is weet ook (tijdelijk) PvdA-raadslid Titus Stam: "Als wij de universiteit ruim baan geven dan trekken ze hun eigen spoor.” En dus vindt hij dat Utrecht steeds een gemeenteraad moet hebben die op zijn strepen wil staan.
