Utrechtse wetenschappers: simpele troonrede meer gewaardeerd én beter voor de koning

"We verbaasden ons vorig jaar, hoe moeizaam dat eigenlijk ging en hoeveel moeite koning Willem-Alexander had met het goed voordragen van die troonrede", zegt Lentz. Zinnen werden afgekapt op vreemde plekken en her en der in de toespraak haperde het. Aan de voorleeskunsten van de koning hoeft dat niet per se te liggen. Volgens Lentz was de kersttoespraak vorig jaar 'perfect': "Prachtig afgeleverd door Willem-Alexander, zonder één hapering in de tekst. Dus hij kan het heus wel."

Mogelijk had de koning een gebrekkige voorbereiding, of was hij moe, want hij kwam immers net terug uit Engeland van de begrafenis van wijlen koningin Elizabeth. Maar aannemelijker is het volgens de Utrechtse onderzoekers dat de tekst gewoon niet deugt. Het is te wollig en te vaag. En dat is eigenlijk al jaren zo. Uit een analyse met een softwaretool die is ontworpen door de universiteit blijkt dat de troonrede van vorig jaar net zo moeilijk geschreven is, als die van de drie jaren daarvoor.

Zonde is dat, meent collega-onderzoeker Henk Pander Maat, die spreekt van een gemiste kans. "Elke kans om de politiek dichter bij de burger te brengen moet je grijpen. Deze kans ligt voor het oprapen. Op Prinsjesdag 2022 keken meer dan een miljoen mensen naar een politieke toespraak, mensen die je op andere momenten nauwelijks bereikt."

Een oplossing ligt dan ook voor de hand. Als de troonrede eenvoudiger zou zijn geformuleerd, dan zou de toespraak beter worden begrepen en positiever worden beoordeeld. Om dit ook echt wetenschappelijk vast te stellen maakten de onderzoekers een eenvoudigere versie van de troonrede van vorig jaar. Zinnen werden opgesplitst, lastige woorden werden uitgelegd en alles werd sowieso een stuk helderder opgeschreven. Lentz: "Ik zie hier bijvoorbeeld een passage waarin de koning zegt: 'Daarom is halvering van de stikstofuitstoot onomkeerbaar, ook vanwege gerechtelijke uitspraken en om te zorgen dat de vergunningverlening niet stil komt te liggen'. We hebben dat herschreven en dan klinkt het heel anders: 'Om dat allemaal te bereiken, moeten we de helft minder stikstof gaan uitstoten. Ook de rechter heeft dat al gezegd. En het is nodig om te blijven bouwen'."

In een online-experiment beluisterden honderd proefpersonen het origineel, en honderd anderen kregen de herschrijving te horen. De herschrijving werd niet alleen beter begrepen, ze vonden deze ook minder afstandelijk en alsnog plechtig genoeg. "Ik denk ook altijd aan Obama", zegt Lentz. "Die kon hele plechtige belangrijke toespraken houden, die iedereen superbegrijpelijk vond. Plechtigheid hangt af van allerlei factoren en taalgebruik is daar wel eentje van, maar helderheid van het taalgebruik niet."

Waarom de troonrede al jaren hetzelfde blijft als het gaat om helderheid en begrijpelijkheid, is nu een vraag voor verder onderzoek. Leo Lentz weet al wel in welke richting ze dat gaan zoeken. Het lijkt er op dat politici ook gewoon een belang hebben bij wolligheid. "Ook politici hebben de mond vol van transparantie en duidelijkheid. Maar ze moeten het ook eens worden over allerlei zaken waar ze het eigenlijk oneens over zijn. En dan is het vaak wel fijn een bepaald standpunt een beetje in het vage te houden. Want als je het concreet maakt, roept de één: 'Maar dat wil ik niet'. En als je het op een andere manier concreter maakt, roept de ander: 'Dat wil ik niet.' Als je dan een stapje hoger in abstractie gaat, dan hebben ze allebei nog genoeg ruimte om het naar hun achterban te verdedigen."

Ze gaan dit jaar dus kijken in hoeverre eenvoudigere formuleringen kunnen stuiten op politieke gevoeligheden. En verder willen ze ook nader onderzoeken of een eenvoudigere tekst ook makkelijker is om vloeiend voor te lezen. "Dat zou zowel fijn zijn voor de koning als voor alle luisteraars."