Hélène liet een boek schrijven over haar Joodse familiegeschiedenis: 'Wij kwamen allemaal alleen uit de oorlog'

De familiegeschiedenis van Hélène is, net als die van zoveel Joodse families, een pijnlijke. De gevolgen werken nog dagelijks in haar leven door. Nog geen vijf minuten op bezoek in haar Utrechtse woning laat Wolf een NOS-artikel zien: 'Frans massagraf met Duitse soldaten uit WOII geopend na bekentenis oud-verzetsstrijder', luidt de kop.

Zo komt er bijna iedere dag wel iets voorbij wat haar weer herinnert aan de oorlog die haar familie verscheurde.

In ruim 200 pagina's schetst journalist Niek van der Oord haar familieverhaal. Hij vertelt het verhaal van Hélènes grootouders en ouders: haar moeder Leida en haar vader Ido. Over de jaren in de aanloop naar de oorlog, hoe ze zich vervolgens schuilhielden voor de nazi's en welke trauma's ze daarna meedroegen en weer doorgaven aan hun kinderen.

Zo werden de ouders en het zusje van haar vader Ido door de beruchte kampcommandant Albert Gemmeker uit hun huis in Assen gezet zodat hij er zelf enkele maanden kon wonen. De familie Wolf kwam in het Drentse doorvoerkamp Westerbork terecht en belandde daarna in Auschwitz. Niemand in de familie, behalve Ido, overleefde het concentratiekamp.

Hélènes vader overleefde de oorlog omdat hij in die periode in het ziekenhuis lag, hij hoefde daarom niet naar Westerbork. Zo overleefde hij mede dankzij een onverzettelijke ziekenhuisdirecteur, die probeerde zijn Joodse patiënten zo lang mogelijk in zijn ziekenhuis te houden. Toen ook zijn patiënten niet meer aan razzia's dreigden te ontkomen, wist Ido met hulp van het verzet te vluchten en onder te duiken.

Ook Hélènes moeder Leida vluchtte, samen met haar grote liefde Salo, naar Frankrijk. Zij overleefde haar kersverse echtgenoot; zijn leven eindigde in vernietigingskamp Sobibor. Een grote schok voor Leida, zo is te lezen in het boek: "Op het kantoor hangen lange lijsten met de slachtoffers die in de diverse concentratiekampen zijn vermoord. Bij het lezen van elke naam van een omgebracht familielid heeft Leida steeds minder hoop dat haar meest dierbaren nog in leven zijn. Toch is de schrik enorm als ze de namen van haar ouders, broer en Salo zwart-op-wit onder ogen krijgt. De grond lijkt onder haar weg te zakken. Ze kan amper voorkomen dat ze van de in het gebouw aanwezige trap valt."

Leida en Ido komen beiden alleen uit de oorlog. Ze besluiten, omdat ze elkaar nog kennen van vroeger, met elkaar in het huwelijk te treden.

Hoewel de oorlog dan eindelijk voorbij is, blijft die ook daarna nog voelbaar. Van der Oord beschrijft het pijnlijke proces waarin Joodse overlevenden moeten strijden om hun woningen terug te krijgen. Een gevecht waarin zelfs de rechter in veel gevallen geen uitkomst biedt. "Niek heeft achterhaald dat Gemmeker een groot deel van de meubels van mijn opa en oma had meegenomen naar zijn woning in Westerbork, dat wist ik nog niet", vertelt Wolf. "Als ik te lang over zulke dingen nadenk… dan word ik zo boos en verdrietig tegelijk."

Hoewel Hélène pas na de oorlog werd geboren, heeft die gruwelijke geschiedenis haar gevormd. Ze kiest haar woorden zorgvuldig, maar na een gesprek van meer dan een uur wordt pijnlijk duidelijk hoe het moeizame huwelijk dat Leida en Ido na de oorlog aangingen nog doorwerkt in de familierelaties van nu. "Ik ben gewoon heel erg beschadigd."

Het leverde urenlange discussies met schrijver Van der Oord op. "Niek heeft het lastig met mij gehad. Dan zei hij weer: 'Hélene, het is míjn boek.' En daar heeft hij ook gelijk in. Maar het is míjn geschiedenis. Het is mijn kind en het is een zware bevalling geweest." Maar Van der Oord zette door, niet in de laatste plaats omdat zijn eigen familiegeschiedenis óók weer met die van de familie Wolf te maken heeft. "Dat was voor hem de motivatie om door te gaan."

Hoewel het schrijven van het boek al het verdriet weer oprakelde is Hélène de schrijver dankbaar dat het boek er uiteindelijk kwam. "Niet alleen voor mezelf. Het is van groot belang dat deze verhalen verteld blijven worden. De generaties van na de oorlog zijn niet verantwoordelijk voor deze geschiedenis, maar wel voor wat er nu mee gebeurt. Wij hebben de plicht erover te praten en te zeggen: nooit meer oorlog, nooit meer discriminatie van bevolkingsgroepen."

Naar de gevolgen van gebeurtenissen als oorlogen door generaties heen – transgenerationeel trauma - is tegenwoordig veel onderzoek gedaan. "Er wordt eindelijk over gepraat", verzucht Hélène. "In mijn jeugd werd er alleen gezwegen. Dat heeft mij gevormd. Ik probeer het zwijgen met dit boek te doorbreken. Want alleen dan kunnen we voorkomen dat dit ooit nog gebeurt."