De vervuiler gaat betalen in Utrecht: klinkt eerlijk, maar is dat ook zo? 5 vragen en antwoorden

Utrecht redeneert als volgt: vier mensen maken meer afval dan twee mensen. Toch betalen ze nu nog het hetzelfde tarief om het op te laten ruimen en te laten verwerken. Dat kan evenwichtiger, vindt de gemeente. Vanaf 1 januari betalen een- en tweepersoonshuishoudens daarom minder en de rest meer. "Zo sluiten we beter aan bij hoe veel afval mensen maken", zegt wethouder Susanne Schilderman.

In de praktijk betekent het bijvoorbeeld dat een gezin van vier of meer 124 euro per jaar extra gaat betalen. Vrijgezellen gaan er juist op vooruit. Kijk maar:

Er zijn inwoners die het helemaal niet eerlijk vinden, blijkt uit de vele reacties op onder meer Twitter en Facebook. Een stel dat nergens op let kan immers meer afval produceren dan een bewust gezin. Stel je hebt als koppel twee kleine kinderen, doet van alles om zo min mogelijk huisvuil te produceren en gebruikt zelfs wasbare luiers, dan word je nu toch 'gestraft' door de gemeente Utrecht, klinkt het. Daan merkt op: "Als je mensen die minder afval produceren wilt belonen, kun je mensen beter per vuilniszak laten betalen in plaats van een algemene belasting te heffen."

Ook Utrechter Edwin heeft bezwaren. "Het maakt niet uit of je verstandig met je afval om gaat, iedereen wordt op basis hiervan in een hokje geplaatst en krijgt de bijbehorende rekening. Zelf gaan we als gezin bewust om met ons afval, daarnaast zijn we veel weekenden weg. Dan zitten we in ons vakantiehuisje waar we ook afvalstoffenheffing betalen. Kunnen we korting krijgen in Utrecht omdat we er in het weekend bijna nooit zijn? Vast niet. Ik word het beleid van de gemeente zo langzamerhand spuugzat. Een stimulans voor verstandig met afval omgaan is het in ieder geval niet. Afgezien van het feit dat alles als een melkkoe wordt gebruikt, vind ik dat eigenlijk nog het meest schokkende van dit beleid."

Edwin wijst ook op het gescheiden inzamelen dat een paar jaar geleden werd ingevoerd in Utrecht en de komst van de ondergrondse containers. "Een leuke besparing voor de gemeente voor het ophalen, in plaats van deur voor deur hoeven ze alleen nog maar de ondergrondse container te komen legen. Is de gemeenteheffing hiervoor minder geworden of minder gestegen? Volgens mij niet."

Maar er zijn zeker ook inwoners die de maatregel toejuichen en juist rechtvaardig vinden. Dirk-Jan: "Als een relikwie uit vervlogen jaren '50 zijn er nog steeds talloze maatregelen die gezinnen en stellen bevoordelen ten opzichte van alleenstaanden. Ook al is het een klein gebaar, is het goed dat dit voor de afvalstoffenheffing wordt rechtgezet."

Marga uit Vleuterweide plaatst nog wel een nuance daarbij. "Het gaat maar om een kleine korting voor alleenstaanden. Wat eerlijk is, vind ik een moeilijke vraag. Ik heb bijvoorbeeld heel weinig restafval maar wel elk voorjaar snoeiafval, wat mensen zonder tuin dan weer niet hebben."

Of de Utrechtse methode verstandig omgaan met afval ontmoedigt durft Paulien van der Geest van kenniscentrum Milieu Centraal niet te zeggen. "We hebben daar nog geen cijfers of feiten van, maar in zijn algemeenheid is het natuurlijk goed dat we ons bewuster worden. Dat we het belang van een circulaire economie zien. We moeten ons realiseren dat er waardevolle grondstoffen in afval zitten en dat de verwerking ervan geld kost."

Ho ho, zeker niet, benadrukt de gemeente. In de tariefstelling gaat Utrecht uit van een kostendekkend tarief. Dat betekent dat de verhoging alleen een daadwerkelijke kostenstijging is van de inzameling en verwerking. De inflatie heeft daar impact op. Deels gaat het om wat de ingezamelde stromen opleveren, bijvoorbeeld de papierprijs en de kosten van de verwerking.

Het is geen manier om begrotingstekorten te dichten, verzekert wethouder Susanne Schilderman. "Het is een betere benadering van de hoeveelheid afval die mensen maken dan hetzelfde tarief voor twee en vijf mensen hanteren. Maar het is natuurlijk geen exacte meting van hoeveel afval iemand produceert. Het is niet de doelstelling om meer belasting te heffen hierdoor, de tarieven zijn daar ook niet op gebaseerd."

Dat is de zogenoemde Diftar-methode (gedifferentieerde tarieven). Van de Nederlanders woont 38 procent in een gemeente waar dit is ingevoerd, maar de ervaringen zijn niet overal even goed. In Zwolle en Deventer leidde het bijvoorbeeld tot gedumpt afval. "Onze raad heeft daar niet voor gekozen. Volgens mij was toen het belangrijkste argument om afval naast de containers te voorkomen", zegt ook de wethouder.

Volgens Milieu Centraal is Diftar in de kern een prima methode, want je wordt meteen beloond voor verstandig omgaan met afval. "Toch zijn er altijd mensen die minder welwillend zijn. Er is helaas geen one size fits all. Gemeenten moeten zelf kijken: wat past bij ons? Ik kan me voorstellen dat Diftar in een stad als Utrecht misschien niet werkt en dat er voor deze methode is gekozen."

D66-raadslid Joost Vasters: "Helemaal eens dat we uiteindelijk naar een systeem zouden moeten waarbij je betaalt voor de hoeveelheid (en soort) afval dat je produceert. Maar voordat we daar zijn is dit voorstel - over de hele linie - meer in lijn met “de gebruiker betaalt” dan de huidige situatie."

Het ligt volgens Utrecht voor de hand om een nieuwe situatie te vergelijken met die in de Eindhoven, aangezien in een motie van de gemeenteraad is voorgesteld een variant uit te werken met vier tariefklassen. "Eindhoven kent ook vier tarieven. Zeist kent bijvoorbeeld tarieven voor, naar Utrechtse begrippen, erg grote huishoudensgroottes, waardoor een vergelijking met deze gemeente minder voor de hand ligt."

In 2022 heeft 55 procent van de inwoners van Nederland een tarief betaald dat afhankelijk is van de grootte van het huishouden. Van de twintig grootste gemeenten hanteren veertien gemeenten een tariefsysteem aan de hand van het aantal personen (huishoudgrootte). De gemeente Eindhoven hanteert vier tarieven. Rotterdam, Den Haag, Groningen en Zoetermeer hanteren drie tarieven en de rest van de gemeenten twee tarieven.

De gemeente wil rekening houden met grotere huishoudens die mogelijk in geldnood komen door de stijgende woonlasten. Vandaar dat ze voorstelt om het bedrag over een periode van twee jaar geleidelijk te verhogen tot het uiteindelijke tarief.

Marry Mos van de Armoedecoalitie Utrecht juicht het principe van 'de vervuiler betaalt' toe, maar is ook op haar hoede. "Je wil duurzaam gedrag stimuleren, maar ik denk dat sommige groepen door deze tariefstijging toch in de knel kunnen komen. Als je alleen al ziet hoe ingewikkeld alle regelingen zijn. Je hebt kwijtscheldingsmogelijkheden, maar de grens daarvoor zit wel op de bijstandsnorm. Het zou netjes zijn om met deze groepen wel rekening te houden. Het principe moet ook zo zijn dat iedere Utrechter rond kan komen en dat de gemeente niemand door het ijs laat zakken. Daar ligt dus nog wel een uitdaging."

Uit een minima-rapportage blijkt dat in de groep eenpersoonshuishoudens het vaakst (58 procent) kwijtschelding van belastingen wordt verleend. Dit gaat niet specifiek over de afvalstoffenheffing, maar belastingen in het algemeen. In de nieuwe situatie wordt voor deze groep de afvalstoffenheffing het laagst. Er worden volgens de gemeente geen grote gevolgen financiële gevolgen verwacht door de wijziging van twee naar vier tarieven omdat de kosten voor kwijtschelding in de nieuwe situatie vergelijkbaar blijven met de huidige situatie.