Maarten Baas over zijn kunstwerk op de Neude: 'Past niet bij gebouw? Het gaat juist om het contrast'

Maarten Baas voor het kunstwerk en de ingang van de bibliotheek.
Maarten Baas voor het kunstwerk en de ingang van de bibliotheek. © RTV Utrecht / Carmen Nelissen
Utrecht - De grens opzoeken, slapeloze nachten en vertrouwen op je intuïtie: dat is de samenvatting van de afgelopen 4,5 jaar van kunstenaar Maarten Baas. Hij werkte aan zijn omstreden werk boven de ingang van de Neudebieb. Het volgens sommigen "heerlijk hysterische" en lichtgevende Intellectual Heritage siert sinds twee weken de gevel van het bekende Utrechtse gebouw en is het gesprek van de dag.
"Ik weet dat ik iets maak voor een belangrijk Utrechts gebouw. Dat het veel stof zou doen opwaaien. Dus ik dacht: it better be good." Maarten Baas staat op de Neude en bekijkt zijn werk van een afstandje. Het felle roze, geel en groen steekt af tegen de bruine bakstenen van het oude postkantoor en borden met daarop kreten als 'boeken boeken boeken' schreeuwen om aandacht.
Iedereen in Utrecht lijkt een mening te hebben over het werk. Over hoe het in schril contrast staat met het gebouw en of het wel in de binnenstad past. Lange tijd hield Maarten Baas zich afzijdig van de publieke discussie. Maar nu het werk is geïnstalleerd, legt de maker graag nog eens uit wat het volgens hem betekent én hoe hij die hele discussie beleeft.

Busladingen mensen

In de reacties op de sociale media van RTV Utrecht is de verdeeldheid terug te zien. Van "een beetje intens" tot "het lijkt op een welkomstbord van een kermis". Maar ook te lezen zijn reacties als "geweldig", "heel vet" en "heerlijk hysterisch".
Dat de komst van het werk veel reacties teweeg zou brengen, viel te voorspellen. De schetsen leidden in 2020 al tot raadsvragen – de PVV wilde dat het werk er niet zou komen – en verschillende commissies van de gemeente eisten aanpassingen, bijvoorbeeld over de mogelijkheid om het licht te dempen.
Rijk is Baas er in ieder geval niet mee geworden. Het project is door verschillende aanpassingen een stuk duurder uitgepakt dan voorzien. "Iedereen die eraan heeft meegedaan, heeft er verlies op geleden." Al maakt dat volgens Baas niet uit, hij noemt het "voor de goede zaak".
Rietveld zal dezelfde twijfels hebben gehad als ik.
Maarten Baas
"Je probeert de grens te verleggen, je probeert iets te doen wat nog niet eerder is gedaan. Per definitie zit je in een onzeker gebied. Dan is het een kwestie van vertrouwen op je intuïtie en ervaring." Baas maakt de vergelijking met het iconische Rietveldhuis. "Dat werd ook niet meteen met open armen ontvangen. En Rietveld zal dezelfde twijfels hebben gehad als ik. Maar naar het Rietveldhuis komen nu ook busladingen mensen."

Klieren met je opdrachtgever

Ja, als hij er zo weer voor staat op deze wat grijze voorjaarsdag is Baas weer – of beter gezegd: nog steeds – blij met hoe zijn werk uitpakt. Al die tijd had hij er vertrouwen in, al zakte de moed hem tussendoor soms bijna in de schoenen. Door corona, maar vooral doordat het project aan veel verschillende tafels bij de gemeente moest worden besproken en aangepast, sleepte het proces zich voort. Eind 2018 lagen de eerste schetsen op tafel, pas vorig jaar kon hij beginnen met het daadwerkelijk máken van het werk.
Baas deed dat in opdracht van de bibliotheek. Die had een aantal voorwaarden: het werk moest de veelzijdigheid en een ander gezicht van de bieb tonen en het moest meerdere doelgroepen aanspreken. Niet alleen het standaard bibliotheekpubliek.
De bieb wil ook een beetje hip en instagrammable doen.
Maarten Baas
Al snel wist Baas welke kant hij op wilde met het werk. "Ergens schuurt het idee van een bieb die een beetje hip en instagrammable wil doen. Ik vind het leuk om een beetje te klieren met mijn opdrachtgever. Dus toen dacht ik: dan ga ik dat eens even heel erg uitvergroten."
Zo kwam Baas terecht bij de "flashy, nieuwe uitingen" die regelrecht uit Las Vegas lijken te komen. Ja, hij is zich ervan bewust dat dit misschien wel het grootste kritiekpunt is: zo'n kunstwerk past helemaal niet bij zo'n oud gebouw. Maar dat is precies wat Baas probeert te bereiken.
"De bibliotheek is een plek van stilte, rust en concentratie. Dat is het cliché van de bieb." Door een beetje Las Vegas naar Utrecht te halen wordt de link gelegd met wat er volgens Baas op de Neude en in de moderne wereld in het algemeen gebeurt: sociale media en de continue roep om aandacht hebben de overhand. "Die twee contrasten komen elkaar nu letterlijk tegen op de gevel van de bieb."

Schreeuwen om stilte

Wie op de Neude staat, kan niet om het werk heen. Baas heeft gebruikgemaakt van een breed en opvallend kleurenpallet om de woorden en symbolen eruit te laten springen. Te zien zijn onder andere woorden als 'Kafka' en 'poëzie' en blauwe, gele en roze pijlen die wijzen naar de ingang van het gebouw. Lampjes branden op de randen van de borden terwijl in een lichtkrant de namen van bekende schrijvers voorbijkomen.
© RTV Utrecht / Carmen Nelissen
Het contrast dat het geheel vormt met het bibliotheekgebouw heeft Baas verder uitvergroot met zijn woordkeuze. Hij wijst bijvoorbeeld op het bord 'Nu!'. "Dat is typische reclametaal en past bij die lichtbakken. Maar het is óók het kortste gedicht ter wereld, geschreven door Vondel: Nu, U." Doordat in de 'Nu'-lichtbak de letters afwisselend knipperen, ontstaat het gedicht. "Daar komen die twee werelden van een klassieke schrijver als Vondel en een moderne term als 'nu' samen."
Eenzelfde soort gedachtegang zit achter de lichtbak 'silence' (stilte). "Het gaat om het contrast van hoe het eruit ziet en wat het zegt: je schreeuwt heel hard om stilte."

Een beetje spice

Naar eigen zeggen krijgt Baas alle kritiek zijdelings mee. "Als kunstenaar twijfel je altijd. En ben je gewend dat, wat je ook maakt, je altijd verschillende meningen krijgt." Het onzekere proces en de slapeloze nachten zijn hem niet vreemd. Ook bij eerdere werken maakte hij dat mee. Het hoort erbij, lijkt hij te willen zeggen.
Bovendien kun je stellen dat het werk al aan zijn taak voldoet: de bibliotheek trekt meer aandacht dan anders. Van een afstandje staan twee vrouwen het werk te bekijken, de hoofden opzij gekanteld. Een man achter een kinderwagen houdt in het voorbijgaan even in, haalt zijn telefoon uit zijn jaszak en maakt een foto. "Het lijkt instragammable te zijn", grapt Baas.

Schop onder de tevreden kont

Zo bezien, past de verdeeldheid onder de Utrechters mooi bij wat hij als kunstenaar probeert te bereiken. Het contrast tussen voor- en tegenstanders is groot. En waar critici op sociale media over elkaar heen buitelen en elkaar proberen te overtreffen in hun reacties, blijven voorbijgangers even staan om het werk in rust te bestuderen.
De kunstenaar is overtuigd dat de installatie, naast aandacht vestigen op het gebouw, nóg iets goeds doet voor de stad. "Utrecht vind ik een hele fijne stad. Ik woon hier. Maar ik mis soms wat spice, humor en scherpe randjes. Wat cultuur betreft mag Utrecht wel ’s een schop onder z’n tevreden kont krijgen."