Het dilemma van justitie: zwaarder straffen of hulpverlening om jongeren uit de criminaliteit te houden?

UTRECHT - "Je moet laten zien dat drugshandel niet loont, dus dat als je gepakt wordt je een forse gevangenisstraf krijgt." Dat zegt officier van justitie Bart Nitrauw. Hij denkt dat de huidige straffen te weinig afschrikken.
Officier van justitie Bart Nitrauw wil forser kunnen straffen

De officier van justitie

Nitrauw heeft als officier van justitie bij het Openbaar Ministerie van Midden-Nederland de drugscriminaliteit in zijn portefeuille. "Ik doe dit werk niet, omdat ik zo veel mogelijk jongens zo lang mogelijk op wil sluiten. Ik doe dit werk, omdat die cocaïnewereld een klotewereld is en mensen moeten daar niet in terecht komen. Die wereld maakt alleen maar slechte mensen en mensen slechter. Dat is mijn missie, maar fors straffen dat is daar wel onderdeel van. Als een jongen echt wil is er heel veel mogelijk en doe ik ook echt mijn best voor zo'n jongen."
In deze serie over jeugdcriminaliteit praten we met mensen binnen justitie, met hulpverleners en jongeren die in de criminaliteit hebben gezeten. Ook gaan we langs bij de gevangenis en de reclassering. Aanleiding is een nieuwe aanpak van de gemeente Utrecht om ondermijnende criminaliteit tegen te gaan. Uit cijfers blijkt dat met name drugshandel gerelateerde criminaliteit toeneemt, zoals plofkraken, witwassen en de handel zelf. Burgemeester Sharon Dijksma komt binnenkort met een nota over een nieuwe aanpak. Wat daarin precies zal staan wordt naar verwachting deze week bekend gemaakt. In deze serie laten we zien hoe het nu gaat en wat vinden alle betrokken partijen dat er nodig is om te voorkomen dat jongeren in de criminaliteit belanden en vooral er ook in blijven.

De advocaat

Advocaat Malou Hoekzema is gespecialiseerd in jeugdcriminaliteit. Ze heeft soms minderjarige cliënten van bijvoorbeeld 16 jaar oud die in de drugscriminaliteit zitten. "Ik denk dat jongens die de drugshandel ingaan verder de criminaliteit zijn ingezakt. Ze hebben bepaalde vermogens om te zien waar ze het geld kunnen verdienen. Het is een minder impulsieve vorm van criminaliteit. Een autokraak is vaak van 'ga je mee vannacht, help je me?'. Daar wordt niet altijd goed over nagedacht. Als mensen in de drugshandel zitten, hebben ze een netwerk opgebouwd, gaan ze de straat op en hebben ze een auto of scooter om te distribueren. Dus ja, ik denk dat dat mensen zijn die er al verder inzitten."
Jeugddetentie leggen we op als we het feit zo ernstig vinden dat je niet kunt wegkomen met een werkstraf
Ellen van Rijssen, jeugdrechter
Is forser straffen dan een oplossing voor die jongeren die veel geld verdienen in de drugshandel of drugsgerelateerde criminaliteit, zoals witwassen en bijvoorbeeld plofkraken? De officier van justitie vindt van wel, want dan laat je zien dat je er niet zomaar mee wegkomt, maar advocaat Hoekzema denkt daar anders over. "Ik denk dat de meeste jongeren niet beter uit hun gevangenisstraf komen dan dat ze er in gaan. Dat is de oplossing niet, maar ik heb ook een hele andere rol dan de officier van justitie, dus misschien denk ik er daarom anders over. Maar ik zie vaak klanten alleen maar dieper de criminaliteit inzakken als ze een langere straf krijgen, dus dat het helemaal niet zo afschrikwekkend werkt. In bepaalde kringen krijgen jongeren ook meer status als ze een keer hebben vastgezeten."
De verdachten denken vaak dat ik een soort boeman ben die wil dat ze zo lang mogelijk de gevangenis ingaan. Dat wil ik helemaal niet. Ik wil dat ze ermee stoppen!
Bart Nitrauw, officier van justitie

De rechter

Uiteindelijk is het aan de rechter om de straf te bepalen. Volgens jeugdrechter Ellen van Rijssen is gevangenisstraf in sommige gevallen wel nodig. "Jeugddetentie leggen we op als we het feit zo ernstig vinden dat je niet kunt wegkomen met een werkstraf. Niet naar het slachtoffer toe, niet naar de samenleving toe en niet naar de jongere toe. Dat ie denkt van 'ik kan dit doen, met een mes iemand steken en ik kom met een werkstraf weg'."
Jeugdrechter Ellen van Rijssen over waarom detentie niet altijd de goeie straf is
Volgens de jeugdrechter hoeft er niets te veranderen. "Wij kunnen echt heel veel verschillende maatregelen en straffen opleggen en bijzondere voorwaarden zoals hulpverlening en bijvoorbeeld een enkelband. Ik mis niet iets wat ik niet kan opleggen en wat ik wel graag zou doen. Maar een jongere moet zelf wel meewerken en dan hoop ik heel graag dat ik ze niet meer als rechter zie terugkomen."

Hulpverlening

Een officier van justitie staat bekend als iemand die pleit voor een straf, de rechter bepaalt die uiteindelijk en de advocaat verdedigt de cliënt. Maar zijn die taken wel zo strak. Volgens Nitrauw komt er als officier van justitie meer bij kijken. "De verdachten denken vaak dat ik een soort boeman ben die alleen maar wil dat ze zo lang mogelijk de gevangenis ingaan. Dat wil ik helemaal niet. Ik wil dat ze ermee stoppen, maar je moet wel afrekenen met de fouten die je hebt gemaakt in je leven." Nitrauw eist niet altijd een gevangenisstraf. "Er is natuurlijk een heel groot verschil tussen gewoon maar de gevangenisstraf uitzitten of toch 's kijken, kunnen we niet een stuk voorwaardelijk doen met een heel pakket aan maatregelen om ervoor te zorgen dat je niet meer de fout ingaat."
Als advocaat is het ook je doel om een jongere een goed leven tegemoet te laten gaan.
Malou Hoekzema, strafrechtadvocaat
Ook jeugdrechter Van Rijssen denkt dat hulpverlening bij jongeren vaak een goeie aanpak is." Bij jeugdstrafrecht is het pedagogische karakter heel belangrijk. Je houdt rekening met wat hij heeft gedaan en hoe ernstig dat is. Je hebt bijvoorbeeld delicten die zo ernstig zijn dat daar echt niets anders op kan staan dan een jeugddetentie, maar dat is wel het ultimum remedium voor ons. Bij jongeren kijk je wat is in zijn belang en dan zit je veel sneller bij werkstraffen en verplichte hulpverlening."
Maar de hulpverlening slaat niet altijd aan volgens advocaat Hoekzema. "Het gaat om jongeren die makkelijk voor criminaliteit kunnen kiezen. Ze hebben veel mensen in hun omgeving waar ze mee op pad kunnen gaan om op die manier geld te verdienen. Ze moeten echt een alternatief hebben om er uit te stappen. Een alternatief is natuurlijk vaak school of werk, maar daar moeten ze in begeleid worden om er ook heen te gaan bijvoorbeeld." En daar gaat het volgens de advocaat nog wel eens mis. "Wat ik vaak mis zie gaan is dat het moment niet benut kan worden door wachtlijsten bijvoorbeeld. Jongeren moeten wachten vaak lang wachten voordat de hulpverlening op gang komt en dan verliezen ze hun motivatie, raken ze teleurgesteld en willen niet meer meewerken."
Advocaat Malou Hoekzema vindt dat zwaarder straffen vaak niet werkt

Celstraf

Advocaat Hoekzema houdt cliënten het liefst buiten de gevangenis. "Ik denk dat het in ieders belang is dat een jongere uit een jeugdinrichting gehouden wordt, want daar wordt je niet beter van. Daar doen ze contacten op die niet goed voor hun zijn. Dus ik denk dat het ook vanuit maatschappelijk oogpunt een voordeel is als ik zo'n jeugdige uit de jeugdinrichting hou."
Officier van justitie Nitrauw stoort zich vaak aan de werkwijze van de advocaten. "Wat je vaak ziet is dat de tactiek van de advocaat wordt, vertragen, vertragen, vertragen. Dan kan het zo een jaar duren voordat zo'n zaak op zitting komt. Dat effect van de rechtszaak ben je helemaal kwijt, vooral naar de buitenwereld toe. Want wat is dan de boodschap naar buiten? Je bent drugs aan het dealen, de hele buurt die ziet dat. Je doet helemaal niks, behalve beetje rond rijden en je hebt dure schoenen en een mooie auto en dan word je een keer gepakt en na drie dagen sta je buiten. De boodschap is dan dat je er gewoon mee wegkomt."
Advocaat Hoekzema voelt zich niet aangesproken door de officier van justitie. "Ik vind dat een jeugdrechtadvocaat ook het pedagogisch aspect voorop moet laten staan, maar natuurlijk is de cliënt ons uitgangspunt. Dus als hij zegt 'ik wil geen hulpverlening' dan kan ik hem uitleggen wat de voordelen daarvan kunnen zijn, maar wil hij het niet dan kan ik hem niet dwingen. Dat is niet mijn rol, maar natuurlijk is het als advocaat ook je doel om een jongere een goed leven tegemoet te laten gaan."
Lees ook de andere verhalen in deze serie over de hulpverlening en de jongeren.