Arrestaties tijdens Zigeunerrazzia van 1944 in kaart gebracht

De razzia was onderdeel van de Europese klopjacht op Sinti en Roma. De nazi's zagen het 'zigeunerras' als minderwaardig, crimineel en een bedreiging voor de maatschappij van het Derde Rijk. Een aantal Nederlandse gemeenten stuurde die dag zoveel mensen naar Westerbork, dat het zelfs de Duitsers verbaasde. Na de oorlog kwamen er maar 32 mensen terug naar Nederland.

Op de interactieve kaart maakt Pointer (KRO-NCRV) in samenwerking met Netwerk Oorlogsbronnen is voor het eerst inzichtelijk welke Sinti, Roma en woonwagenbewoners naar Westerbork zijn gebracht, wie werden vrijgelaten en wie de oorlog niet overleefden. In de provincie Utrecht waren er arrestaties in Utrecht, IJsselstein en Zegveld.

In Utrecht ging het vermoedelijk om 147 woonwagenbewoners. Zij werden verzameld op het Paardenveld en daar op de trein gezet. Geen van hen kwam uiteindelijk in de kampadministratie terecht, vermoedelijk vanwege hun 'Arische' afkomst of omdat ze nuttig zouden zijn voor de bezetter, zoals Amsterdamse Sinti-muzikanten die graag werden gezien in de horeca.

In IJsselstein moesten een Roma-vrouw en haar partner mee. De partner kwam later op vrije voeten, de vrouw overleed in Bergen-Belsen. 22 andere personen die op tijd uit IJsselstein wisten te ontsnappen, werden later alsnog in Deil opgepakt. In Zegveld werd een gezinnetje gearresteerd en naar Westerbork gebracht. Moeder en kind kwamen na de oorlog vrij, de man overleefde het niet.

De heer Murk was als kleine jongen ooggetuige van het afvoeren van 'zigeunerachtige types' in 1944. "De buren werden 's nachts al weggehaald, daar weet ik niks van. Maar de Petalo's (Koko Petalo was belangenbehartiger van Roma en Sinti, red.) woonden op Koningsstraat 15 en die heb ik weg zien gaan. Er kwam een oude bus voorrijden en er waren Nederlandse marechaussees. Dat waren nsb'ers natuurlijk, anders hadden ze het niet gedaan. Ik heb nog op afstand gezwaaid, want er waren een paar jongens bij van mijn leeftijd."

Cultureel antropoloog Peter Jorna deed onderzoek naar de Zigeunerrazzia in IJsselstein. "Mensen kregen destijds geld van de politie en de veldwacht om Sinti en Roma aan te geven. De officiële oproep was een uiterst geheim telegram aan alle gemeenten, burgemeesters en politie om in de nacht van 15 of 16 mei om 4 uur 's ochtends alle zigeunerachtige typen op te pakken. Of ze nou in wagens of in huizen woonden: allemaal."

Het systematisch ombrengen van de Sinti en Roma, naast de Joodse bevolking, wordt ook wel 'de vergeten holocaust' genoemd. Volgens Jorna is de gebeurtenis altijd onderbelicht gebleven. "De afgelopen jaren lag het accent op het zigeunertransport op 19 mei naar Auschwitz, maar hoe het tot stand is gekomen op 16 mei is niet zo duidelijk in kaart gebracht. Dat ligt onder meer aan de positie van Sinti en Roma in Nederland. Men praat er zelf ook niet zo veel over omdat het een taboe is."

De productie van Pointer is hier te bekijken.