woensdag 20 januari 2021, 20.40 uur

Veertiende-eeuwse torens in Utrechtse Tolsteegpoort even boven de grond

Foto: Bas Teunissen

Animatie van de Tolsteegpoort Foto: Erfgoed gemeente Utrecht

Archeoloog Jeroen van der Kamp en conservator Ren� de Kam op de Tolsteegburg

Ren� de Kam over de verdediging van Utrecht

1/4

Geschreven door
Bas Teunissen

UTRECHT - Ze zitten inmiddels alweer onder de grond, maar gisteren en eergisteren waren de resten van de Tolsteegpoort in Utrecht nog goed te zien. Eerder kwamen bij werkzaamheden daar al delen van de zestiende-eeuwse poort naar boven. Nu ging het om een voorganger: enkele torens van het imposante poortcomplex uit de veertiende eeuw.

"Een collega van me fietste hier langs vrijdagochtend en hij zag bakstenen doorschemeren, een centimeter of dertig onder het maaiveld", vertelt archeoloog Jeroen van der Kamp. "We zijn hier maandagochtend wezen kijken, hebben wat scheppen meegenomen en zijn de stenen gaan volgen."

Torencomplex

Wat bovenkwam, waren de ronde vormen van twee torens die onderdeel waren van een enorm groot poortcomplex, de grootste van de stad in die tijd. "Eigenlijk waren het twee poorten en iedere poort bestond weer uit drie of vier torens", schetst Van der Kamp de situatie.

Waar je nu vanaf het Ledig Erf over de brug de stad binnenkomt, stonden toen een voorpoort, een hoofdpoort en meerdere grote torens met daarin onder meer een wachtlokaal voor de stadswachten en een gevangenis.

"De zuidelijke kant van de stad was wat dat betreft heel indrukwekkend", zegt conservator Ren� de Kam. Hij stelde de tentoonstelling 'De ommuurde stad' samen in het Centraal Museum en schreef er ook een gelijknamig boek over. "Als je hier aankwam in die tijd, dan moet je een beetje denken aan het Franse Carcassone. Tien meter hoge muren. 25 meter hoge torens. Enorme grote poortcomplexen. Alsof je in een spannende film terechtkwam."

Animatie van de Tolsteegpoort | Foto: Erfgoed gemeente Utrecht

Achterhaald

Dit poortencomplex heeft er een paar honderd jaar gestaan, totdat het in ongeveer 1550 door de veranderende oorlogsvoering achterhaald was geworden. Door de komst van kanonnen waren die hoge muren juist heel kwetsbaar en daarom werden ze vervangen door lagere muren met dikke aarden wallen en een mooi chique poortje. Delen daarvan kwamen in oktober al aan het licht. Onder het beton van de oude trambaan over de Tolsteegbrug lagen de nog oudere middeleeuwse restanten.

"Dat stukje dat we nu gevonden hebben, hebben ze honderd jaar geleden ook al wel gezien, maar toen hebben ze niet genoteerd wat voor soort bakstenen er gebruikt zijn. Dat hebben we nu wel gedaan. Het is weer een heel klein stukje van de puzzel van de Utrechtse geschiedenis", aldus archeoloog Van der Kamp.

Archeoloog Jeroen van der Kamp en conservator Ren� de Kam op de Tolsteegburg

'Soort avondklok'

Na de herinrichting van het gebied komt in ieder geval het patroon van de poort weer terug in de bestrating. "En misschien ook wel een bordje", zegt Van der Kamp. Conservator De Kam wil graag nog wel even benadrukken dat de opgraving nu bijna een beetje raakt aan de actualiteit.

"Die poort ging op slot. In de zomer iets later dan in de winter. Die poorten gingen tussen acht of tien uur `s avonds dicht, dan kon je de stad niet meer in of uit. Het ritme van de poorten bepaalde de dagen. Je moest op tijd weg of thuis zijn. Toch een soort avondklok, zoals we nu ook krijgen."

Ren� de Kam over de verdediging van Utrecht

Reageren op dit bericht? Mail naar nieuws@rtvutrecht.nl.