Restauratie Domtoren: 'Wij zijn niet degenen die materiaal na 650 jaar verwijderen'

Utrecht - 37,2 miljoen euro gaat de restauratie kosten. 440 duizend kilo aan steigermateriaal en 44 kilometer aan steigerplanken rusten er op de Domtoren. Vijf jaar zal het icoon van Utrecht in de hoogste steigerconstructie van Nederland staan. Regisseur Camiel van den Boogaard heeft een meerdelige documentaire gemaakt over de restauratie. Van het hele onderzoeksproces naar het juiste gesteente tot aan de laatste steiger, elk jaar volgt er een nieuwe film. Vandaag is op RTV Utrecht het derde deel van de documentaire te zien en die is ook hier te zien.
Eind 2017 is de gemeente begonnen met het bouwhistorisch onderzoek van de Utrechtse Domtoren. Verschillende restauraties van de afgelopen honderd jaar zijn hier naast elkaar gelegd. Zo zijn er in 1901 en 1930 grote ingrepen gedaan en in de jaren 60, 70 en 80 van de vorige eeuw waren er restauraties die ervoor hebben gezorgd dat de Domtoren erbij staat zoals we die vandaag de dag kennen. Het doel van deze grote restauratie is behouden en zo min mogelijk vervangen. Zo zegt Andrea Klerks, bouwhistorisch adviseur van de Gemeente Utrecht in de documentaire: "Wij gaan zeer terughoudend restaureren. Als het niet technisch noodzakelijk is voor de veiligheid of als er iets niet de komende 50 jaar van af kan vallen dan behouden we het materiaal zoals het is."
SLECHTE STAAT
Het behoud van het authentieke gesteente zal niet altijd even makkelijk worden. Tijdens het onderzoek bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed in Amersfoort bleek dat niet elk deel van de Dom even goed onder handen is genomen. Dit werd duidelijk uit bouwverslagen uit 1973 en 1975 en dat zou verklaren waarom sommige delen er zo slecht aan toe zijn.
KLOK
Niet alleen zijn sommige stukken gesteente van de Domtoren tientallen, al dan niet honderden jaren oud. Het opwinden van de klok gebeurt ook nog op de authentieke manier. Geen hypermodern systeem dat de klok automatisch op winter- en zomertijd zet. Jaap van Engelenburg is beheerder van de Domtoren en laat in de documentaire zien hoe hij handmatig de klok met een moersleutel een uur verzet, waarna hij met een tikje de tandwielen weer laat draaien.
De klok waarop menig Utrechter al honderden jaren de tijd bekijkt, moest in april van dit jaar verwijderd worden. De wijzerplaten blokkeerden namelijk de bouw van de steiger. "De restauratie duurt vijf jaar en tot die tijd zijn de originele wijzers in opslag. Op het moment dat de toren weer zijn jas uit gaat trekken, dat de steiger weer heel langzaam gaat verdwijnen vlak voor het punt dat de oude wijzerplaat weer in het zicht komt, zorgen we dat de wijzerplaat weer spik en span erbij staat en weer terug kunnen op de toren", aldus Van Engelenburg.
BRANDGEVAAR
Het proces tot de restauratie loopt in april van dit jaar even vertraging op. Met de brand van de Notre Dame nog vers in het geheugen, eist de brandweer extra maatregelen. Door de steigers kan brand namelijk sneller overslaan. Dat wordt opgelost, maar het kost tijd.
CONSERVEREN
Om de 650-jaar oude Domtoren zo authentiek mogelijk te houden, staat conserveren boven vervangen. Om te testen in hoeverre sommige delen toe zijn aan vervanging, laten restauratieadviseurs zien hoe ze op authentieke middeleeuwse wijze het gesteente nakijken op scheuren. Voor de Dom zijn veel stenen uit het Zevengebergte in Duitsland gebruikt.
Restauratie-architect Erik Jan Brans vertelt dat er constant afwegingen gemaakt moeten worden in behoud of vervanging: "Dit is steen uit de bouwtijd en die willen we eigenlijk koste wat het koste bewaren. Alleen hij is op sommige punten heel slecht. Aan de ene kant staat ie er natuurlijk al 650 jaar. Dus ja, hij heeft zich wel bewezen. Aan de andere kant zitten er ook gewoon scheuren in waarvan je kan denken, nou dat valt binnenkort naar beneden."
ZORGENKINDJE
De documentaire laat met een timelapse zien hoe de toren beetje bij beetje verdwijnt achter het staal waarna hij in de zomer van 2019 volledig bedekt is. Op veertig meter komt 400.000 kilo aan steigermateriaal te rusten. Dat gewicht zal vijf jaar lang op vier hoeken van de toren drukken. Van Engelenburg spreekt zijn berzorgdheid uit: "Ja, dit is echt mijn zorgenkindje hoor."
Maar de documentaire laat zien dat door middel van rekenkundig denkwerk en moderne computerprogramma's niemand zich zorgen hoeft te maken. Jeroen Dekker, steigerconstructeur vertelt: "Die toren staat er ongetwijfeld over vijf jaar nog. Daar gaat die steiger niks aan veranderen. Sterker nog, die steiger gaat ervoor zorgen dat we er nog langer van kunnen genieten."
VERDER ONDERZOEK
Er lopen nog verschillende onderzoeken naar het oorspronkelijke gesteente van de Domtoren en eventuele alternatieven die ook voldoen aan de veiligheidseisen, aldus Klerks. Alles om de authenticiteit van de Dom te waarborgen. "Ieder monument is eigendom van de tijd. En wij zijn passanten in die tijd. En laat ons op dit moment nou niet degene zijn die dit materiaal na 650 jaar verwijderen."
Het derde deel van de documentaire is vanaf 9.20 uur ieder uur te zien op RTV Utrecht. Hier is deel 1 te zien. En hier deel 2.