"Burgemeester wordt steeds meer misdaadbestrijder en dat is niet zijn taak"

"Een burgemeester wordt steeds meer misdaadbestrijder en dat is niet zijn eigenlijke taak", zegt Schilder die gespecialiseerd is in de bestuurlijke bevoegdheden van burgemeesters. Hij zegt dat burgemeesters bovendien gebruikmaken van bevoegdheden die daar helemaal niet voor bedoeld zijn.

Een horecazaak die dicht moet omdat er een granaat voor de deur lag, of een pand dat beschoten is. Het zijn vooral deze voorbeelden die de afgelopen tijd vaak het nieuws haalden. In Utrecht steeg het aantal sluitingen de afgelopen jaren explosief. Hoogleraar Jon Schilder ziet in heel Nederland burgemeesters steeds vaker hard optreden tegen criminelen. Hij spreekt van een trend, maar is kritisch.

"Kijk als mensen geen oog dichtdoen vanwege de ellende van een drugspand, is het volstrekt begrijpelijk dat de burgemeester ingrijpt. Maar je ziet de laatste paar jaren dat de burgemeester ook ingrijpt als er geen overlast is, maar omdat hij drugsmaffia wil bestrijden. Hij gebruikt dan bevoegdheden die daar eigenlijk niet voor ontwikkeld zijn."

Het probleem zit volgens Schilder bij de strafrechtketen. "Die is overbelast. De regels zijn te streng, het bewijsrecht is een nachtmerrie. Daardoor is een vacuüm ontstaan en een aantal burgemeesters is dat gaan opvullen. Zij zien het als een oorlog die gewonnen moet worden. Als een officier van justitie een drugsbaas achter de broek zit, kan het maanden duren voordat überhaupt een strafprocedure plaatsvindt. Terwijl een burgemeester bij wijze van spreken van de ene op de andere seconde een pand kan sluiten."

Maar die actieve rol, heeft ook voor de burgemeester persoonlijk nadelen. "Burgemeesters worden steeds vaker bedreigd. Omdat zij zichtbaar zijn. En dat is het grote verschil met het Openbaar Ministerie of de Belastingdienst. Dat zijn min of meer anonieme machten. Ook omdat zij bedoeld zijn om nare dingen te doen tegen boeven."

Schilder pleit er daarom voor om de bevoegdheid die de burgemeester nu heeft, neer te leggen bij het Openbaar Ministerie. "Er is geen enkele reden waarom niet een officier van justitie dat niet zou kunnen doen."

Daarnaast vindt hij in het algemeen dat er nu te snel wordt opgetreden na een granaat of beschieting. "Het is natuurlijk gevaarlijk als ergens een granaat hangt. Maar als criminelen merken dat er een premie staat op het ophangen van een granaat, als burgemeesters als een soort pavlov-reactie onmiddellijk zo'n pand sluiten, dan wordt het heel gemakkelijk en aantrekkelijk om zoiets te doen."

Van Zanen zegt in een reactie zichzelf niet te zien als 'crimefighter'. "Dan was ik wel bij de politie gegaan of misschien minister van Justitie geworden." Maar het is volgens hem niet voor niets dat burgemeesters deze bevoegdheden hebben gekregen. "Die kunnen snel en effectief handelen." Dat betekent volgens Van Zanen niet dat zij zomaar kunnen doen wat ze willen. "Ik moet overal verantwoording over afleggen."

Ook is juist het persoonlijke karakter van de burgemeester volgens hem een pluspunt. "Ik weet niet of we zo blij zijn als een onbekende onzichtbare mevrouw of meneer oordeelt over het sluiten van een slagerij of visboer. Dan maar liever een vrouw of meneer die je kunt aanraken en ter verantwoording roepen."

Bang voor zijn veiligheid is hij niet. Volgens Van Zanen hangt het er maar net van af hoe je als burgemeester invulling geeft aan je taken en op welke manier je die uitvoert. Maar hij erkent wel dat het soms lastig is. "Dan zeggen ze: wat een aardige man! Tot ik iets sluit en dan zeggen ze: wat een schurk. Het hoort er allemaal bij."